Rozmowa o zdolności architektury do reagowania w czasach kryzysów, o zagospodarowywaniu (lub nie) pustostanów, o tym, czy budynki burzyć, a także co można z nich odzyskiwać.

Zuzanna Mielczarek
Architektka, badaczka architektury, kuratorka wystaw o architekturze, ekspertka do spraw dostępnego mieszkalnictwa. Pracuje w Narodowym Instytucie Architektury i Urbanistyki, prowadzi zajęcia w ramach Inclusive Housing Studio na Wydziale Architektury Politechniki w Brnie, pisze doktorat na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Współkuratorka festiwalu NARRACJE w Gdańsku (2024).

Łukasz Stępnik
Absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, pracuje w Zakładzie Architektury Środowiska Zamieszkania jako badacz i dydaktyk. Współtwórca kwartalnika architektonicznego „RZUT” i Studia WIDOKI. Interesuje się mieszkalnictwem i architekturą typową.

Mateusz Włodarek
Doktor nauk socjologicznych, kulturoznawca, badacz architektury, kurator. Bada architekturę z perspektywy nowego materializmu. W Narodowym Instytucie Architektury i Urbanistyki pracuje nad projektami wystawienniczymi. Współkurator festiwalu NARRACJE w Gdańsku (2024).

Przestrzenie publiczne i sieci infrastrukturalne powstają z myślą o zaspokojeniu codziennych potrzeb. Niezależnie, czy jest to dostęp do prądu, możliwość swobodnego przemieszczania się, czy gromadzenia – w obliczu wrogiej agresji innego państwa, możliwość realizacji tych potrzeb zostaje ograniczona, a dotknięta kryzysem społeczność musi szukać nowych rozwiązań.

Funkcja przestrzeni takich jak miejsca zgromadzeń, punkty przesiadkowe, przejścia graniczne, centra logistyczne czy magazyny, rozszerza się w sytuacji wojny. Miejsca, na co dzień spełniające pewne funkcje, w sytuacji kryzysowej, wraz z ogromnym przepływem ludzi i towarów, są w stanie działać w dużo większej, trudnej do przewidzenia skali. Numer dotyczy zarówno infrastruktury materialnej: przestrzeni w skali budynku, miasta, regionu, jak i sieci społecznej: powiązań międzyludzkich i instytucjonalnych, które zmieniły się z potrzeby adaptacji do kryzysu wywołanego wojną. Autorzy i autorki tego numeru analizują adaptację sieci energetycznych, kolejowych, organizacyjnych w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Jak przygotować przestrzenie publiczne na kryzys – od migracji wojennych, przez powodzie po pandemie? Jak wspólne doświadczenia krajów regionu możemy wykorzystać do budowania bardziej odpornych na kryzysy miast? Ten numer daje próbę odpowiedzi na te pytania.

Numer został zrealizowany we współpracy z Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki w ramach programu „Kultura inspirująca”, międzynarodowy projekt Sieci wsparcia. 

Wszystkie teksty z numeru dostępne na naszej stronie internetowej pod tym linkiem:

https://www.autoportret.pl/numery/sieci-wsparcia-pl/

Marcin Wojdak tak pisze w numerze „Rekreacja” Autoportretu:
– Cześć, mam na imię Marcin i przez wiele lat byłem nałogowym nostalgikiem.
Gdyby nostalgia wciąż była uznawana za jednostkę chorobową, właśnie tak przedstawiałbym się na spotkaniach jej anonimowych nosicieli. Ponieważ jednak obecnie jest definiowana jako stan emocjonalny niosący ze sobą wiele pozytywnych konsekwencji, z pełnym przekonaniem podpiszę się pod tą tezą i opowiem, jak oddziaływanie tego uczucia doprowadziło mnie do realizacji projektu fotograficznego, którego kulminacyjnym etapem była publikacja książki Ostatni turnus, czyli przewodnika po ośrodkach wczasowych epoki PRL-u.
Nim to nastąpi, ustalę pryncypia. Uważam, że Polska jest światowym zagłębiem tego typu miejsc. Piszę to z pełną powagą i przekonaniem. W ciągu kilku ostatnich lat odwiedziłem prawie pół tysiąca obiektów wypoczynkowych (w tym schroniska młodzieżowe, stanice harcerskie i hotele), a na liście „do sprawdzenia” wciąż mam kilkadziesiąt pozycji i zapewne drugie tyle, o których nawet nie słyszałem. Niemal całe wybrzeże Bałtyku, niemal każda górska dolina, każdy brzeg jezior i rzek usiane są miejscami, w których lud pracujący miast i wsi mógł odpocząć od wytężonego działania na rzecz wspólnego dobra Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Co ważne, był to wypoczynek serwowany w sprawnie zaprojektowanych kompleksach, wolnych od przekleństwa współczesnych realizacji, czyli maksymalizacji zysku z metra kwadratowego ośrodka i hektara jego terenu. Pogoń za pieniędzmi wymusiła powstawanie skrajnie zatłoczonych, pozbawionych intymności produktów wypoczynkopodobnych. W szeregach, jeden obok drugiego, stoją tam identyczne domki lub pawilony.
Jak to wyglądało kiedyś?

I o tym właśnie więcej w ilustrowanym wykładzie, gorąco zapraszamy do odsłuchu!

Dorota Leśniak-Rychlak rozmawia z Adrianem Krężlikiem

Powszechnie uważa się, że beton odpowiada za dużą część emisji dwutlenku węgla powodowanych przez budownictwo. W historii „Autoportretu” publikowaliśmy teksty deklarujące, że to najbardziej destrukcyjny materiał na świecie. Adrian Krężlik spróbował zmierzyć się z tym poglądem i rozłożyć beton na czynniki pierwsze, pokazać etapy jego obiegu i stopnie szkodliwości.
Wygląda ciągle na to, że nie jesteśmy w stanie zrezygnować z betonu jako materiału konstrukcyjnego – jak go zatem używać w momencie kryzysu planetarnego? Jak ograniczyć jego szkodliwość, jak używać ponownie, w jakich momentach może zostać zastąpiony, a kiedy jednak bywa konieczny?
W rozmowie poruszamy również temat projektowania na trwanie i projektowania na rozkładanie.

ADRIAN KRĘŻLIK
Architekt, projektant, doktorant i badacz na Wydziale Architektury Uniwersytetu w Porto, wykładowca School of Form. W pracy zawodowej i badawczej łączy współczesne technologie z tradycyjnymi. Bada wpływ architektury na środowisko. Wcześniej pracował m.in. w Zaha Hadid Architects, Rojkind Arquitectos; w Berlinie rozwijał software oparty na sztucznej inteligencji. Współtworzy kolektyw Terytoria.

Dorota Leśniak-Rychlak rozmawia z Maciejem Miłobędzkim

Czy możliwe jest ocalenie pod władzą techników, pyta Maciej Miłobędzki, architekt z pracowni JEMS

Architekci w swoim tekście w numerze „Autoportretu” Ścieżki materiałów. Odpowiedź udzielana przez autora jest negatywna, a jednym z przykładów środowiskowo szkodliwych budynków przywoływanych w rozmowie jest nowojorski Seagram Building, zaprojektowany przez Ludwiga Miesa van der Rohego, ikona stylu międzynarodowego. Gdy przyglądniemy się ustaleniom Kiela Moe, autora monografii szklanego biurowca, okaże się, że siedziba Seagram przyczyniła się do ekstrakcji na pustyni Atacama (pozyskanie miedzi na eleganckie „opakowanie”: kurtynową elewację), degradacji środowiskowej na terenie dawnej fabryki szkła w Portland, czy negatywnie wpłynęła na zdrowie robotników, opracowujących bursztynowe tafle. Przy takiej optyce wydaje się, że historię architektury należałoby napisać na nowo. A co z teraźniejszością, gdy architekci projektują już budynki nie z materiałów, lecz z produktów, komponowanych z część  pochodzących z całego globu?

Rozmowę prowadzi Dorota Leśniak-Rychlak – redaktorka kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”.

Zapis spotkania promocyjnego numeru Autoportretu “Ścieżki materiałów”, które odbyło się 6 marca 2024 roku w Spółdzielni Ogniwo.
„Czy da się dziś budować z materiałów z drugiej ręki? Da się. Czy można użyć słomy jako izolacji termicznej współczesnego biurowca? Można.
Czy należy maksymalnie ograniczać ilość rozbiórek i wyburzeń? Należy. W wykładzie wykazuję, dlaczego nie tylko można, ale wręcz trzeba zmienić sposób myślenia o doborze materiałów we współczesnej architekturze”.

MACIEJ JAGIELAK dr inż. arch., asystent na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Architekt, zafascynowany ekologiczną i społeczną rolą architektury, Prowadzi podcast i stronę Emisja Architektury, projektuje domy z naturalnych materiałów. Buduje meble i inne struktury przestrzenne z elementów z odzysku. Autor serii reportaży W poszukiwaniu sensu architektury ekologicznej (do posłuchania w audioteka.pl).

Długie życie to bogactwo doświadczeń, z którego można czerpać inspirującą wiedzę, tylko trzeba wiedzieć jak rozmawiać ze starymi ludźmi. W taką umiejętność jest wyposażona Magdalena Zych, kustoszka Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie, antropolożka, która w swojej pracy badaczki mocno opiera się na wywiadach i spotkaniach ze starymi ludźmi. W podcaście rozmawiamy o: przestrzeniach i rytuałach starości, o duchowym życiu starszych działkowców, autonomii wdów, sprawczości zaawansowanych wiekiem handlarek, o postawach starszych osób wobec kościoła, dalekich od teologicznej wykładni, ale wspierających codzienność.  Powracającym wątkiem rozmowy jest praktykowanie witalności przez starych ludzi i wskrzeszanie iskier życia u jego schyłku. 

Rozmowę prowadzi Marta Karpińska – redaktorka kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”.

Rozmowa o starości w mieście i poza nim przy okazji promocji nowego numeru Autoportretu Starość w Spółdzielni Ogniwo w Krakowie, 30 listopada 2023 roku

Gościnie: Dorota Majkowska-Szajer i Anna Miodyńska
Prowadzenie: Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak

Czy dzisiaj wolno się zestarzeć?

Osobom w podeszłym wieku oferuje się osobne zajęcia w domach kultury, specjalne seanse w kinie, preferencyjne zasady zwiedzania muzeów w wybranych dniach… Czy te zaproszenia są zachętą do włączenia się w życie społeczne, czy przejawem protekcjonalizmu, przekierowaniem do jakiejś niszy, w której osoby starsze (w różnym stopniu sprawności) mają się spotykać we własnym gronie, w wydzielonych czasie i przestrzeni? Czym są domy spokojnej starości? Usunięcie osób starszych z pola widzenia? Jak profesjonalizacja usług opiekuńczych ma się do tradycyjnych społeczeństw, do świata wartości budowanego przez wielopokoleniowe rodziny żyjące pod jednym dachem? Czy współcześnie tych dawnych relacji rodzinnych nie idealizujemy?  Jak wyglądała starość w tradycyjnych polskich rodzinach, w lokalnych wspólnotach, na przykład na polskiej wsi? Czy wyobrażenie starości uwolnionej od nieuchronnych ról przypisywanych ludziom starszym przez kultury tradycyjne rzeczywiście przestaje budzić lęk? Czy współcześnie można ją przeżywać na własnych zasadach?  Po co dziś młodym potrzebni są ludzie starzy? Zastanawiamy się również, nas przystosowaniem miasta dla osób starszych? Miasta dobre dla starszych, dobre dla wszystkich? Co konkretnie trzeba w nich zmienić, żeby tak było? Na tak postawione pytania, odpowiadamy w trakcie spotkania.

W poszukiwaniu modeli demokratycznej architektury zwykle odrzucano modernizm i tradycję odgórnego planowania, zwracano się za to do innego rodzaju budownictwa, do architektury wernakularnej, nieprofesjonalnej i opartej na lokalnych tradycjach budowlanych, do przykładów samobudowy w społecznościach funkcjonujących poza głównym nurtem polityk miejskich – osiedli slumsów, faweli, koczowisk bezdomnych, osad związanych z alternatywnymi formami zamieszkania, w ogródkach działkowych lub na spontanicznie tworzonych placach zabaw dla dzieci. Tendencje anarchistyczne zauważano w projektach, które zakładały partycypację mieszkańców zarówno ze względu na ich udział w projektowaniu, jak i później różne formy współzarządzania już zbudowanym środowiskiem życia, między innymi ruch spółdzielczy i możliwości dalszego swobodnego przekształcania gotowych osiedli. Anarchiczny charakter mogą mieć też działania w przestrzeni miasta: skłoting, miejska partyzantka, efemeryczna architektura związana z organizacją masowych protestów – wszystkie one służą podważeniu istniejących relacji władzy. 

dr Dorota Jędruch

Pracuje w Zakładzie Historii Sztuki Nowoczesnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obroniła doktorat na temat trzech modeli społecznej architektury francuskiej w XX wieku reprezentowanych przez Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricarda Bofilla. Kuratorka wystaw architektonicznych, programów edukacyjnych i działań popularyzujących historię sztuki. Członkini zarządu Fundacji Instytut Architektury. Stała współpracowniczka kwartalnika “Autoportret”.

Z Petrem Vladimirowem rozmawiamy o inicjatywie Okno dla Ukrainy, a także projekcie Poetyka konieczności, nagrodzonym złotym medalem na London Design Biennale w 2023 roku.

Odpowiadając na temat przewodni London Design Biennale „The Global Game: Ramapping Collaborations” wystawa „Poetyka konieczności” bada jak nieoczekiwane przedmioty, takie jak pozyskane z odzysku okna, poprzez nadanie im drugiego życia nadają się do ponownego użycia oraz rozwoju współpracy i współdziałania. 

W czasach kryzysu, zwłaszcza, gdy dostępne zasoby zmieniają się i kurczą, świat musi polegać na nowych rozwiązaniach i procesach. Projektanci muszą odwrócić się od estetyki w kierunku funkcjonalności, pozostając kreatywnymi w swojej pracy. „Poetyka konieczności” ma na celu reinterpretację przedmiotów i narzędzi, które spontanicznie pojawiają się w oddolnych akcjach pomocowych. 

Projekt składa się z trzech etapów, z których pierwszym była zbiórka okien prowadzona w marcu br. na terenie Wielkiej Brytanii. W drugim etapie okna dostarczone przez darczyńców wykorzystane zostały, jako element wystawy w Polskim Pawilonie. Trzecim etapem jest przekazanie ich do Kijowa, Charkowa oraz Chersonia, gdzie posłużą osobom odbudowującym swoje zniszczone domy.

Petro Vladimirov opowiada na jakim etapie jest projekt, jak się rozwija. Odsłania kulisy pozyskiwania materiałów rozbiórkowych z warszawskiego Atrium i dawnej siedziby SLD przy Rozbrat, zaprasza do sklepu z materiałami budowlanymi z odzysku BUDO i pokazuje skalę pomocy w Ukrainie, organizowanej przez Fundacja Brda. Zbliża się zima, zapraszamy do odsłuchu i pomocy!

Petro Vladimirov
Architekt i kurator z wykształceniem artystycznym. Doświadczenie zawodowe zdobywał w biurze architektonicznym Henning Larsen w Danii, pracował jako projektant produktów dla branży deweloperskiej. Wraz z Fundacją BRDA współtworzył projekt OKNA. Inicjator i uczestnik wielu interdyscyplinarnych działań w Europie, jego najnowszym projektem jest Biuro Odbudowy Ukrainy w Muzeum Warszawy. Kurator nagrodzonej złotym medalem wystawy Poetyka konieczności w polskim pawilonie na London Design Biennale 2023.

Pytania zadaje Dorota Leśniak-Rychlak  – redaktorka kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”.

Z Łukaszem Dąbrowieckim rozmawiamy o lesie, którego ogromne połacie są współcześnie przepalane jako tzw. biomasa, często pod hasłami „zielonej transformacji”. Odpowiedź, której próbujemy udzielić w naszej rozmowie na pytanie, jak znaleźliśmy się w tym punkcie, jest pełna paradoksów: nowożytny podbój kolonialny odbył się za pomocą odnawialnych źródeł energii, za to rewolucja przemysłowa w pewnym sensie uratowała lasy Europy – drewno przestało funkcjonować jako paliwo energetyczne, znaleziono bardziej wydajne paliwa. Obecnie spalanie lasów ma miejsce w najbogatszych, najbardziej uprzemysłowionych gospodarkach świata, drewno bywa określane węglem naszej epoki. Jak szukając rozwiązań kolejnych kryzysów narastających od drugiej połowy XX wieku – szok paliwowy, katastrofa klimatyczna, awaria w Czarnobylu – zapędziliśmy się w ekologiczny kozi róg?

Łukasz Dąbrowiecki jest publicystą, dziennikarzem, zajmującym się między innymi polityką energetyczną w kontekście zmian klimatycznych, a obecnie także doktorantem na Katedrze Studiów nad Społeczeństwem i Technologią Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, gdzie zajmuje się badaniem społecznych i kulturowych uwarunkowań rozwoju systemów energetycznych.

Pytania zadaje Marta Karpińska – redaktorka kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”.

Puszcza Białowieska liczy dwanaście tysięcy lat i jest ostatnim w znacznym stopniu naturalnym lasem w Europie. Z Tomaszem Samojlikiem, badaczem przyrodniczej historii puszczy, rozmawiamy o ludzkiej tam obecności przez całe wieki, o zdolności przyrody do regeneracji i wielostopniowej sieci zależności pomiędzy wielkimi i mniejszymi organizmami. Słuchamy o pulsie naturalnej puszczy. Dopytujemy też naszego rozmówcę o jego działalność komiksową i o to, skąd się wziął tytuł „Ryjówka przeznaczenia”; oraz dlaczego te niepozorne gryzonie są również charyzmatycznymi gatunkami.

Tomasz Samojlik biolog i popularyzator przyrody, rysownik, twórca komiksów. Pracuje w Instytucie Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży, zajmuje się historycznym związkiem człowieka z Puszczą Białowieską oraz historią przyrodniczą puszczy w XIX i XX wieku. W komiksach wykorzystuje motywy swojej pracy jako biologa, bohaterami czyni zwierzęta: żubry, ryjówki. Opublikował między innymi Ryjówkę przeznaczenia (2012), Norkę zagłady (2013), Powrót rzęsorka (2015), a także parodię twórczości Andrzeja Sapkowskiego Wiedźmin. Dwie wieże funduszu emerytalnego (2023).

Dorota Leśniak-Rychlak Redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni”, kuratorka wystaw architektonicznych. Współzałożycielka fundacji Instytut Architektury. Autorka książki Jesteśmy wreszcie we własnym domu (2020).

Polecamy również tekst Miliard połączeń i zależności – rozmowę Magdaleny Petryny z Tomaszem Samojlikiem w leśnym numerze Autoportretu

Data:
22.03.2023

Miejsce:
Księgarnia Karakter

Spotkanie z udziałem: Doroty Jędruch, Marty Karpińskiej, Doroty Leśniak-Rychlak i Marcina Wichy.

Współorganizator spotkania: Wydawnictwo Karakter

Rozmowa o książce “W przejściu. 43 teksty o architekturze i przestrzeni” i o “Autoportrecie” z Aleksandrą Kędziorek, Marcinem Wichą i Dorotą Leśniak-Rychlak.

Data:
20.10.2022

Miejsce:
Pałac Potockich

Rozmowa w kontekście numeru „Autoportretu” Modernizm a kolonializm o związkach ruchu nowoczesnego z kolonizacją. Obok wątków dekolonizacyjnych podjęliśmy również kolonialny aspekt napaści Rosji na Ukrainę.

W rozmowie udział wzięli:
Łukasz Dąbrowiecki, Dorota Jędruch, Przemysław Wielgosz

Prowadzenie spotkania:
Marta Karpińska i Dorota Leśniak-Rychlak, redaktorki “Autoportretu”

Współorganizatorzy spotkania:
Krakowskie Biuro Festiwalowe
Wydawnictwo Karakter

Rozmowa z Barbarą Nawrocką, Dominiką Wilczyńską i Alicją Beryt, prowadzenie Dorota Leśniak-Rychlak. Spotkanie w kontekście numeru Autoportretu “Przestrzenie troski”.

Data:
28.05.2020